აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორია დაარსდა 1932 წელს. დაარსების დღიდან ობსერვატორიას ასტრონომი ევგენი ხარაძე ჩაუდგა სათავეში და სამოცი წლის მანძილზე ხელმძღვანელობდა.
ობსერვატორია მდებარეობს ყანობილის მთაზე, ქ. ახალციხიდან ჩრდილო-დასავლეთით 30 კმ მანძილზე, ზღვის დონიდან 1600-1700 მეტრ სიმაღლეზე. საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ყანობილის მთა ხასიათდება ასტრონომიული დაკვირვებებისათვის უნიკალური ატმოსფერული პირობებით. 1979 წელს საერთაშორისო ექსპედიციის მიერ ჩატარებული კვლევებით ყანობილის მთა განხილული იყო, როგორც ეკოლოგიურად სუფთა ადგილის ეტალონი.
ობსერვატორიის არსებობის მანძილზე დაიდგა 15 სავარსკვლავო და სამზეო ტელესკოპი, მათ შორის ყველაზე დიდი -125-სმ-იანი რეფლექტორი. ფუნქციონირებს დედამიწის ზედა ატმოსფეროს კვლევის ლაბორატორია.
საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით, 2019 წლის 24 ნოემბრიდან ობსერვატორია დაფუძნდა, როგორც საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - საქართველოს ევგენი ხარაძის ეროვნული ასტროფიზიკური ობსერვატორია.
ობსერვატორიაში სამეცნიერო კვლევები ხორციელდება ასტრონომიის, ასტროფიზიკის, კოსმოლოგიის, ატმოსფერო-იონოსფეროსა და ახლო კოსმოსის ფიზიკის დარგებში. კვლევები მოიცავს შემდეგ მიმართულებებს: მზის სისტემის სხეულები, ვარსკვლავთ და გარეგალაქტიკური ასტრონომია, მზის ფიზიკა, კოსმოლოგია და თეორიული ასტროფიზიკა, ატმოსფერო-იონოსფეროს ფიზიკა.
ობსერვატორია ჩართულია საერთაშორისო პროექტებსა და ქსელებში, აქვს მრავალმხრივი კვლევითი ურთირთობა მსოფლიოს სხვადასხვა კვლევით ცენტრებთან, ინსტიტუტებსა და უნივერსიტეტებთან.